Martinus Veltman

Professor Dr. Martinus Veltman (1931-2021) ontving in 1999 de Nobelprijs voor Natuurkunde. Moge bezoekers van deze passage zich laten inspireren door zijn levensmotto:

‘There is nothing more exciting than discovering how nature works’
 

Prof. Dr. Martinus Veltman, roepnaam Tini, werd in 1931 geboren in Waalwijk. Hier groeide hij op in Baardwijk (Waalwijk-oost) en bezocht hij de HBS. Tijdens zijn studie te Utrecht gaf hij in Waalwijk nog kort les aan het Dr. Mollercollege. Veltman werkte tijdens zijn wetenschappelijke carrière vervolgens aan internationale instituten. Na zijn promotie was hij onder meer verbonden als hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Utrecht en de University of Michigan (VS). Voor het baanbrekende onderzoek dat hij verrichtte samen met zijn leerling Gerard ’t Hooft ontvingen zij beiden de Nobelprijs voor Natuurkunde in 1999. Veltman overleed op 89-jarige leeftijd te Bilthoven in 2021.

Jeugd

Martinus Veltman werd geboren in Waalwijk als vierde kind binnen het gezin Veltman-Vissers en kreeg thuis de roepnaam Tini. Zijn vader was Hoofd van de St. Clemensschool in Baardwijk (Waalwijk-oost). Veltman bezocht in Waalwijk de HBS in de Mr. Van Coothstraat. Hier stond hij te boek als een middelmatige leerling. Wel had hij een bijzonder talent voor wis- en natuurkunde. In zijn vrije tijd hield hij zich veel bezig met elektronica en het repareren van radio’s voor buurtgenoten. Hij slaagde voor zijn eindexamen in 1948. Op voorspraak van natuurkundeleraar A. Beunes ging Veltman studeren aan de Rijksuniversiteit Utrecht.

Studie, bijles en promotie

In het schooljaar 1954-’55 geeft Tini natuurkundeles aan het nieuwe Dr. Mollercollege aan de Burg. Moonenlaan, de opvolger van de HBS in de Van Coothstraat. Hij doet dit als bijverdienste om zijn studie te bekostigen. In Utrecht start hij bij hoogleraar Van Hove zijn promotieonderzoek op 27-jarige leeftijd. Met zijn promotor zal Veltman in 1960 vertrekken naar het CERN in Genève. Binnen dit vooraanstaande Europese instituut werkt hij intensief aan diverse onderzoeken in de theoretische natuurkunde.

In 1963 promoveert Veltman met de complimenten van zijn promotor. Aansluitend volgen werkzaamheden in onder meer de Verenigde Staten. Hier ontwikkelt hij het computerprogramma “Schoonschip”, dat een grote rol speelt bij het ontwikkelen van zijn latere werken. De naam van het algoritmische programma is door Veltman, niet afkerig van een grapje, bewust zo gekozen. Hij geniet ervan om zijn buitenlandse collegae te voorzien van een heuse Nederlandstalige tongbreker.

Hoogleraar Utrecht en Michigan

In 1966 wordt hij benoemd tot hoogleraar theoretische natuurkunde in Utrecht. Hier wordt hij o.a. promotor van Gerard ’t Hooft. Het door beiden verrichte, baanbrekende onderzoek op het gebied van theoretische natuurkunde, zal de aanleiding vormen voor hun latere Nobelprijs. Dit werk zal in 1971 voor het eerst aan vakgenoten worden gepresenteerd als de Theorie van de Zwakke Wisselwerking.

In 1980 verruilt hij Utrecht voor een aanstelling aan de Amerikaanse Universiteit van Michigan (Ann Arbor). Hij staat bekend als een wetenschapper met grote intelligentie, tomeloze inzet, bevlogen manier van college geven en een kritische houding ten aanzien van collegae en studenten. Veltman neemt zelden een blad voor de mond.

Emeritaat en Nobelprijs

Na zijn emeritaat (1997) keert Veltman terug naar Nederland. Hij woont met zijn vrouw Anneke in Bilthoven en blijft actief in wetenschappelijke kring. In 1999 ontvangt hij (eindelijk) de Nobelprijs samen met zijn voormalige leerling. Gedurende deze tijd keert hij regelmatig terug in Waalwijk voor familiebezoek. Ook het Dr. Mollercollege sluit zijn gelauwerde leerling met graagte in de armen. Een planetoïde wordt naar hem vernoemd. Veltman overlijdt thuis in Bilthoven in het bijzijn van zijn familie in 2021, op 89-jarige leeftijd.

Tini Veltman, een geniale, strijdbare, eigengereide en bourgondische man. Het zijn deze eigenschappen, die de Nobelprijswinnaar bij uitstek maken tot een monumentale Waalwijker.

In 2023 verscheen de zeer lezenswaardige biografie over Veltman, geschreven door Dirk van Delft, met de titel:
Verrek dat is ‘t! Het strijdvaardige leven van Nobelprijswinnaar Martinus Veltman